Windykacja - dochodzenie roszczeń od kontrahentów
Niejeden przedsiębiorca mierzy się z problemem braku zapłaty należności przez kontrahentów, zarówno będących przedsiębiorcami jak i konsumentami, co może stanowić znaczne utrudnienie w regulowaniu własnych zobowiązań lub hamować rozwój przedsiębiorstwa.
Ten artykuł ma na celu przedstawić i uporządkować informacje o możliwych działań windykacyjnych, jakie przysługują przedsiębiorcy wobec nierzetelnych kontrahentów – zarówno w relacjach B2B (business-to-business), jak i B2C (business-to-consumer), z uwzględnieniem zróżnicowania reżimów prawnych, obowiązków informacyjnych, przesłanek odpowiedzialności kontraktowej oraz możliwe środki dochodzenia roszczeń – zarówno na etapie przedsądowym, jak i sądowym, egzekucyjnym oraz upadłościowym.
Oprócz przepisów Kodeksu cywilnego, ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, ustawy o prawach konsumenta oraz Kodeksu postępowania cywilnego, uwzględnione zostało także aktualne orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz orzeczenia TSUE, stanowiące istotny punkt odniesienia dla wykładni przepisów dotyczących relacji gospodarczych i konsumenckich.
Specyfika relacji B2B i B2C
Relacje między przedsiębiorcami podlegają reżimowi swobody umów , co oznacza, że strony mogą w sposób elastyczny i swobodny kształtować swoje zobowiązania, w tym również warunki płatności, odpowiedzialność za zwłokę, a także zasady wzywania do zapłaty. Istnieje możliwość:
ustalania krótszych terminów zapłaty (z poszanowaniem przepisów ustawy o przeciwdziałaniu opóźnieniom); naliczania wyższych odsetek niż ustawowe, jeśli tylko nie rażą zasad współżycia społecznego; zawarcia klauzul dotyczących not odsetkowych i rekompensat za koszty windykacji; stosowania zastrzeżeń dotyczących tzw. zastrzeżenia własności rzeczy do momentu pełnej zapłaty.
Ochrona konsumenta jest znacznie silniejsza. Przedsiębiorca w relacji z konsumentem podlega m.in.:
reżimowi obowiązków informacyjnych, rygorowi klauzul abuzywnych, obowiązkowi jednoznacznego określenia ceny, terminu i sposobu płatności; zasadzie rozstrzygania wątpliwości na korzyść konsumenta (vide orzeczenie Sądu Najwyższego z 5.12.2019 r., V CSK 196/18).
Etap przedsądowy – strategia działań windykacyjnych
Wezwanie do zapłaty
Podstawowe narzędzie, które ma za zadanie dać dłużnikowi ostatnią szansę na dobrowolne spełnienie świadczenia. Musi być precyzyjne – zawierać dane dłużnika, kwotę, tytuł prawny roszczenia, termin zapłaty i zapowiedź dalszych kroków prawnych. W relacjach B2C wskazane jest wezwanie pisemne z dowodem doręczenia, by uniknąć zarzutu braku skuteczności.
Naliczanie odsetek
Zgodnie z art. 481 § 1 i 2 k.c., wierzyciel może domagać się odsetek ustawowych od dnia opóźnienia. W przypadku transakcji handlowych zastosowanie mają odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych (aktualizowane co pół roku przez MF). Wskazane jest także naliczanie dodatkowej rekompensaty 40 euro na mocy art. 10 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom.
Nota księgowa 40 euro
Roszczenie to ma charakter zryczałtowanej rekompensaty za koszty odzyskiwania należności. Można ją wystawić bez konieczności wykazywania poniesienia kosztów. W orzecznictwie (por. Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I ACa 1406/20) przyjęto, że wierzycielowi przysługuje ono automatycznie z mocy prawa.
Etap sądowy – formy dochodzenia roszczeń
Elektroniczne postępowanie upominawcze (EPU)
Wygodne i szybkie narzędzie dla wierzycieli, pozwalające na uzyskanie nakazu zapłaty bez rozprawy. Wady: wysoka liczba sprzeciwów – powodujących przekazanie sprawy do sądu właściwego miejscowo.
Postępowanie uproszczone / nakazowe / zwykłe
uproszczone – dla roszczeń poniżej 20 000 zł (formularz); nakazowe – dla roszczeń opartych na fakturze, umowie, wekslu, notach, potwierdzeniu odbioru; zwykłe – klasyczne pozwy cywilne.
Zgodnie z art. 485 § 1 k.p.c., nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wydaje się na podstawie m.in. dokumentów urzędowych, weksli, zaakceptowanych faktur.
Dowody
Ważne jest zabezpieczenie dowodów: faktur, potwierdzeń doręczenia, korespondencji handlowej, monitów, harmonogramów spłat. Istotna jest również adnotacja o braku reklamacji – uznanie długu (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.).
Etap egzekucyjny i alternatywne środki zabezpieczenia
Komornik sądowy
Na podstawie prawomocnego nakazu zapłaty z klauzulą wykonalności (art. 776 k.p.c.), możliwe jest wszczęcie egzekucji. Egzekucja może objąć: środki na rachunku bankowym, ruchomości, wynagrodzenie za pracę, inne wierzytelności (np. z najmu).
Zabezpieczenie roszczeń
Na mocy art. 730 § 1 k.p.c., wierzyciel może żądać zabezpieczenia roszczenia – w szczególności, gdy istnieje ryzyko wyzbycia się majątku przez dłużnika. Zabezpieczenie może polegać m.in. na zajęciu konta lub zakazie zbywania rzeczy.
Dodatkowe środki prawne – upadłość, przestępstwo, skarga pauliańska
Wniosek o ogłoszenie upadłości (art. 21 p.u.)
W przypadku niewypłacalności – gdy dłużnik nie reguluje zobowiązań przez ponad 3 miesiące – możliwe jest złożenie wniosku do sądu rejestrowego. Skutkiem może być syndyk i dochodzenie wierzytelności w ramach postępowania upadłościowego.
Skarga pauliańska (art. 527 k.c.)
Jeżeli dłużnik dokonuje czynności z pokrzywdzeniem wierzyciela (np. darowizna nieruchomości), sąd może uznać ją za bezskuteczną względem wierzyciela. Przesłanki: działanie ze świadomością pokrzywdzenia oraz korzyść po stronie osoby trzeciej (por. SN, IV CSK 660/14).
Zawiadomienie do prokuratury (art. 286 § 1 k.k.)
Gdy dłużnik celowo unika zapłaty, podając nieprawdziwe dane, zawiera fikcyjne umowy lub działa w celu uzyskania towaru bez zapłaty – może to stanowić oszustwo.
Podsumowując, poniżej przedstawiam praktyczne rekomendacje, które ułatwią i usprawnią proces dochodzenia roszczeń.
Przede wszystkim zalecane jest zawieranie umów pisemnych z dokładnym określeniem terminów, sankcji i procedur dochodzenia należności oraz stosowanie zabezpieczeń (weksle, poręczenia, hipoteki). Przed zawarciem umowy wskazana jest kontrola scoringu kontrahenta w KRD, BIG, ERIF. Dobrym nawykiem jest bieżąca analiza należności i szybkie reagowanie na pierwsze oznaki opóźnień.
Windykacja w relacjach B2B i B2C wymaga dostosowania strategii do charakteru kontrahenta i obowiązujących regulacji. Przedsiębiorca musi działać sprawnie, korzystając z pełnego wachlarza środków przedsądowych, sądowych, egzekucyjnych i zabezpieczających. Niezbędna jest prewencja – zarówno poprzez umowy, jak i bieżącą analizę ryzyk.
Warto również korzystać z pomocy profesjonalnych pełnomocników, na przykład adwokata, co zwiększa szanse na skuteczne odzyskanie należności i minimalizację kosztów. Wszystkie działania powinny być dokumentowane i analizowane pod kątem dalszych konsekwencji prawnych.