Przedawnienie należności z tytułu składek wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Po jakim czasie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek wobec ZUS?
Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem ust. 5-6. Nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia (art. 24 ust. 5 u.s.u.s.).
Od kiedy liczy się bieg przedawnienia należności z tytułu składek wobec ZUS? Kiedy ulegną przedawnieniu należności w przedmiotowej sprawie?
Jak wskazano już powyżej, należności z tytułu składek co do zasady ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Za datę wymagalności składek przyjmuje się dzień, w którym powinny one zostać opłacone do ZUS-u przez płatnika.
Jednak przepis art. 24 ust. 4 u.s.u.s. był kilkakrotnie nowelizowany. Ustawa z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 241, poz. 2074 z późn. zm.) dokonała w art. 1 pkt 9 zmiany m.in. art. 24 ust. 4 u.s.u.s., stanowiąc, że należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Kolejna zmiana okresu przedawnienia została wprowadzona od 1 stycznia 2012 r. Z tym dniem na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 232, poz. 1378) zmieniono treść art. 24 ust. 4 u.s.u.s. i skrócono okres przedawnienia składek na ubezpieczenia społeczne z 10 do 5 lat.
W związku ze zmianą terminu przedawnienia z 10 na 5 lat pojawia się pytanie, jaki termin przedawnienia powinien zostać zastosowany do należności, które zaczęły się przedawniać przed zmianą (tj. przed dniem 1 stycznia 2012 r.), ale nie uległy jeszcze przedawnieniu z dniem 1 stycznia 2012 r. Zgodnie z art. 27 ust. 1 ustawy o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców, do przedawnienia należności z tytułu składek, o którym mowa w art. 24 ust. 4 ustawy systemowej, którego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 r., stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą z tym, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012 r. Wedle zasady wynikającej z tego przepisu do należności składkowych nieprzedawnionych do 1 stycznia 2012 r. (według zasad z zastosowaniem 10-letniego okresu przedawnienia) ma zastosowanie 5-letni termin przedawnienia, z tym jednak bardzo istotnym zastrzeżeniem, że liczy się go nie od daty ich wymagalności, tak jak o tym stanowi art. 24 ust. 4 ustawy systemowej, ale od dnia 1 stycznia 2012 r. Wyjątek od tej zasady ustanawia ust. 2 powołanego przepisu, stosownie do którego jeżeli przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012 r. nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi, wcześniej przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu (tak też: Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 27 czerwca 2013 r., sygn. akt III AUa 1656/12, Lex nr 1350353).
Podsumowując, każdorazowo należy obliczyć termin przedawnienia na podstawie obecnie oraz poprzednio obowiązujących przepisów i ostatecznie przyjąć termin przedawnienia korzystniejszy dla płatnika, czyli taki, który następuje wcześniej. Obliczając termin przedawnienia musimy uwzględnić również ewentualne zawieszenie lub przerwanie biegu terminu przedawnienia.
Czynności powodujące zawieszenie lub przerwanie biegu terminu przedawnienia składek wobec ZUS.
Zawieszenie polega na tym, że do biegu terminu przedawnienia nie wlicza się pewnego okresu, po którego upływie bieg ten zostaje wznowiony. Z kolei przerwanie biegu terminu przedawnienia oznacza, że po ustaniu okoliczności, które wywołały owe przerwanie terminu, przedawnienie zaczyna biec na nowo.
A. Do przyczyn powodujących zawieszenie biegu przedawnienia ustawa systemowa zalicza m.in.:
– zawarcie umowy o odroczeniu terminu płatności lub rozłożeniu na raty należności składkowych – bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu od dnia zawarcia umowy do dnia terminu płatności odroczonej należności lub ostatniej raty (art. 24 ust. 5a u.s.u.s.);
– rozpoczęcie potrąceń ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez Zakład lub podjęcie przez pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony – termin przedawnienia nie biegnie wówczas od pierwszego dnia miesiąca, w którym powyższe czynności się rozpoczęły do ostatniego dnia miesiąca, w którym zakończono potrącenia, lub do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego (art. 24 ust. 5b u.s.u.s.). W praktyce ZUS odpierając zarzut przedawnienia składek najczęściej broni się tym, że podjął pierwszą czynność zmierzającą do wyegzekwowania należności z tytułu składek i doszło do zawieszenia biegu terminu przedawnienia. W orzecznictwie wskazuje się, że doręczenie upomnienia jest pierwszą czynnością zmierzającą do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony w rozumieniu art. 24 ust. 5b ustawy systemowej (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Poznaniu z dnia 14 lipca 2011 r., sygn. akt: I SA/Po 829/10). Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 1 kwietnia 2010 r., sygn. akt: III AUa 2824/09, samo wydanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzji określającej wymiar zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek nie stanowi „pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek”, o której mowa w art. 24 ust. 5b ustawy systemowej. Zdarzenie, które powoduje zawieszenie biegu terminu przedawnienia należności z tytułu składek, musi mieć miejsce w toku postępowania egzekucyjnego, albo nieuchronnie prowadzić do wszczęcia postępowania egzekucyjnego, skoro zawieszenie biegu terminu przedawnienia nie może zakończyć się inaczej, niż na skutek zakończenia postępowania egzekucyjnego. Takim zdarzeniem nie jest zatem z pewnością wszczęcie postępowania, wydanie ani doręczenie decyzji, ponieważ czynności te mają miejsce przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego, a samo wszczęcie postępowania egzekucyjnego nie jest nieuchronnym następstwem zawiadomienia o wszczęciu albo wydania/doręczenia/uprawomocnienia się decyzji (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 18 maja 2022 r., sygn. akt: I SA/Lu 107/22).
– sytuację, w której wydanie decyzji jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd – wówczas zawieszenie biegu trwa do dnia, w którym decyzja innego organu stała się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniło się, nie dłużej jednak niż przez 2 lata (art. 24 ust. 5e u.s.u.s.);
– wydanie decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia – od dnia wszczęcia postępowania w tej sprawie do dnia uprawomocnienia się decyzji (art. 24 ust. 5f u.s.u.s.). Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w wyroku z 23 lipca 2020 r., sygn. akt I SA/Ke 27/20, wskazał, że samo przesłanie zawiadomienie o wszczęciu postępowania w sprawie określenia wysokości składek listem zwykłym nie rodzi skutków prawnych, te wynikają bowiem dopiero z faktu wydania decyzji o wysokości składek. To zatem wydanie tej decyzji rodzi skutek zawieszenia biegu terminu przedawnienia należności składkowych, o czym stanowi wprost art. 24 ust. 5f u.s.u.s.;
– objęcie restrukturyzacją należności z tytułu składek, o których mowa w art. 160 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne (składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Emerytur Pomostowych, własne ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne dłużnika oraz innych zobowiązań dłużnika wobec ZUS, w szczególności odsetek za zwłokę od wyżej wymienionych składek, kosztów egzekucyjnych, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty – bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu od dnia objęcia restrukturyzacją należności z tytułu tych składek do dnia zapłaty ostatniej raty w przypadku rozłożenia na raty lub do dnia zapłaty w przypadku odroczenia terminu płatności (art. 24 ust. 5g u.s.u.s.);
– zgon dłużnika – zawieszenie biegu przedawnienia następuje od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy (art. 24 ust. 6 u.s.u.s.).
B. Przerwanie biegu terminu przedawnienia powoduje natomiast ogłoszenie upadłości dłużnika. Po przerwaniu bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego lub jego umorzeniu (art. 24 ust. 5c u.s.u.s.).
Co zrobić, gdy ZUS żąda zapłaty przedawnionych składek?
Podkreślenia wymaga, że ZUS może dochodzić zapłaty należności składkowych bez względu na to, czy roszczenie się już przedawniło. W sytuacji, gdy płatnik opłaci chociażby niewielką część przedawnionych składek, przyjmuje się, że tym samym wyraził zgodę na ponoszenie odpowiedzialności za dług – co jest bardzo istotne z uwagi na fakt, że uznając w ten sposób przedawnione roszczenie – pozbawia się możliwości skutecznego podniesienia zarzutu przedawnienia. Powyższe odnosi się nie tylko do niezapłaconych składek, lecz także świadczeń dodatkowych względem ZUS-u.
Jeżeli ZUS będzie domagał się opłacenia zaległych składek, które uległy już przedawnieniu, płatnik może odwołać się od takiej decyzji administracyjnej wzywającej do zapłaty przedawnionych należności. Odwołanie od otrzymanej decyzji należy wnieść do Sądu Okręgowego, Wydziału pracy i ubezpieczeń społecznych, za pośrednictwem oddziału ZUS-u, który wydał skarżoną decyzję w terminie miesiąca od dnia jej otrzymania. W takim odwołaniu należy podnieść zarzut przedawnienia roszczenia, wnosząc jednocześnie o uchylenie zaskarżonej decyzji. Sąd, stwierdziwszy przedawnienie dochodzonego przez ZUS roszczenia orzeknie, że składki są nienależne i uchyli wydaną decyzję, dzięki czemu płatnik nie będzie musiał regulować przedawnionego długu.
Biorąc pod uwagę poczynione wyżej uwagi, dokonując weryfikacji czy poszczególne składki płatnika uległy już przedawnieniu, należy wziąć pod uwagę całokształt okoliczności faktycznych, w tym otrzymane przez płatnika pisma lub decyzje, które mogły doprowadzić do zawieszenia biegu przedawnienia i dopiero na tej podstawie ocenić czy dana należność składkowa uległa już przedawnieniu.