Celem Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r. jest przeciwdziałanie negatywnym skutkom międzynarodowego uprowadzania lub zatrzymywania dzieci. Postępowanie wszczęte na podstawie przepisów Konwencji ma doprowadzić do przywrócenia stanu faktycznego i prawnego, jaki istniał przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem dziecka.
Kiedy uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka będzie uznane za bezprawne
Zgodnie z brzmieniem art. 3 Konwencji uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka będzie uznane za bezprawne, jeżeli nastąpiło z naruszeniem prawa do opieki przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem oraz w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie lub indywidualnie albo byłyby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie. Prawo do opieki może wynikać w szczególności z mocy samego prawa, z orzeczenia sądowego lub administracyjnego albo z ugody mającej moc prawną w świetle przepisów ustawodawstwa tego państwa. W myśl art. 4 Konwencji, stosuje się ją do każdego dziecka, które miało miejsce pobytu w Umawiającym się Państwie bezpośrednio przed naruszeniem prawa do opieki; przestaje obowiązywać gdy dziecko osiąga wiek 16 lat. Z mocy art. 5 a Konwencji, prawo do opieki obejmuje prawo dotyczące opieki nad osobą dziecka, w szczególności prawo do decydowania o miejscu pobytu dziecka.
Terminy
Jeżeli dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane w rozumieniu artykułu 3, a wniosek wpłynął do władzy sądowej lub administracyjnej Umawiającego się Państwa, w którym znajduje się dziecko, w okresie krótszym niż jeden rok od dnia uprowadzenia lub zatrzymania, zainteresowana władza zarządza niezwłoczne wydanie dziecka. Co więcej, powinna również zarządzić wydanie dziecka nawet po upływie jednego roku, za wyjątkiem sytuacji, kiedy zostało ustalone, że dziecko przystosowało się już do swego nowego środowiska.
Sąd ocenia zawsze czy w okolicznościach konkretnej sprawy, spełnione zostały wszystkie przesłanki pozytywne wymienione w Konwencji haskiej z 1980 r, obliguje Sąd do nakazania powrotu dziecka do państwa, w którym miało ono miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem.
Sąd bada, czy w chwili wyjazdu jednego z rodziców z dzieckiem obojgu rodzicom przysługiwała pełnia praw rodzicielskich ( posługując się terminologią Konwencji – prawo do opieki nad dzieckiem), w tym prawo do decydowania o jego miejscu pobytu. Sąd bada także, czy prawa te były skutecznie wykonywane przez oboje rodziców, w tym wnioskodawcę. Czy strona wnioskująca spotykała się z dzieckiem i w miarę możliwości wyznaczonych stanem relacji stron – uczestniczyła w wychowaniu dziecka, czy zabranie dziecka do innego państwa przez drugiego z rodziców naruszyło prawo do opieki i decyzji w sprawach dziecka przysługujące wnioskodawcy zarówno w chwili zabrania dziecka i zatrzymania go w innym państwie, jak i w chwili wydania orzeczenia kończącego postępowanie. Sąd bada także czy rodzic uzyskał zgodę wnioskodawcy na wyjazd, przy tym samo poinformowanie wnioskodawcy o wyjeździe nie oznacza aprobaty z jego strony dla tego wyjazdu. Ostatecznie sąd ocenia czy okoliczności sprawy ewidentnie świadczą o bezprawnym zatrzymaniu dziecka na terenie innego państwa, wbrew woli drugiego rodzica – wnioskującego o nakazanie powrotu dziecka.
W przypadku kiedy strona wnioskująca przekona sąd, że wykonywała skutecznie przysługujące jej prawa rodzicielskie do dnia opuszczenia przez dziecko terytorium państwa zamieszkiwania i wykonywałaby je nadal, gdyby nie nastąpiła – wbrew jej woli – relokacja dziecka, sąd ustali, że zabierając dziecko do innego państwa bez zgody drugiego rodzica, rodzic dopuścił się bezprawnego uprowadzenia dziecka.
W tym miejscu podkreślić należy, iż jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 kwietnia 2021 r., w sprawie o sygnaturze akt I CSKP 109/21, odmowę nakazania powrotu dziecka uzasadnia tylko taka szkoda fizyczna lub psychiczna, która stawia dziecko w sytuacji nie do zniesienia, przy czym ryzyko takiej szkody, podobnie jak ryzyko powstania innej sytuacji, która byłaby dla dziecka nie do zniesienia, musi być poważne. Niewystarczające są natomiast wszelkie inne uciążliwości i niedogodności (por. powoływane postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2020 r., I CSK 183/20 oraz tam wskazane orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 1999 r.,I CKN 992/99, z dnia 26 września 2000 r.,I CKN 776/00, OSNC 2001, Nr 3, poz. 38 z dnia 1 grudnia 2000 r.,V CKN 1747/00, niepubl.). Podobny standard wynika z dominującego nurtu orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w którym zaznacza się konsekwentnie, że art. 13 ust. 1 lit. B Konwencji haskiej, odczytywany w zgodzie z art. 8 EKPCz, obejmuje jedynie takie sytuacje, które wykraczają poza to, co zgodnie z oczekiwaniami dziecko może znieść; nie dotyczy on natomiast wszystkich uciążliwości, które koniecznie łączą się z doświadczeniem powrotu do państwa stałego pobytu (tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 grudnia 2010 r., I CSK 183/20 z powołaniem się na wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 6 grudnia 2007 r., Ma Mousseau i Washington przeciwko Francji, z dnia 26 listopada 2013 r., X przeciwko Łotwie i z dnia 18 czerwca 2019 r., no.15122/17, Vladimir Ushakov przeciwko Rosji).