Konwencja Haska

Składając wniosek w trybie tzw. Konwencji Haskiej rodzic może domagać się do kraju swojego zamieszkania, wobec bezprawnego zatrzymania małoletniego dziecka w innym kraju przez drugiego z rodziców.

          Bezprawne zatrzymanie dziecka może mieć miejsce np. w przypadku, kiedy po upływie czasu urlopu wypoczynkowego spędzanego w innym państwie, często kraju ojczystym drugiego rodzica, pozostaje on wraz z dzieckiem w tym kraju bez porozumienia i wbrew woli drugiego rodzica.

          Kiedy Sąd uzna że wniosek zasługiwał na uwzględnienie?

Na wstępie należy podkreślić, że postanowienia Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzonej dnia 25 października 1980 roku w Hadze (Konwencja Haska ) stanowią część krajowego porządku prawnego i są stosowane bezpośrednio.

Obszerność materii normatywnej oraz przede wszystkim treść prawnie wiążących regulacji dotyczących dzieci, stanowi przejaw tego, że dzieci w polskim oraz w międzynarodowym (w tym unijnym) porządku prawnym zajmują szczególną pozycję i stanowią uprzywilejowaną kategorię podmiotów prawa rodzinnego. Przepisy polskiego Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego regulujące zagadnienia związane z małoletnimi wielokrotnie podkreślają, że główną, o ile nie wyłączną, przesłanką rozstrzygania w sprawach dzieci jest ich dobro (vide: art. 58 k.r.o., art. 93 k.r.o., art. 95 k.r.o., art. 1131 k.r.o., art. 114 k.r.o.). Podobnie Konwencja haska z dnia 25 października 1980 r.  już w swojej preambule zawiera stwierdzenie, że „interes dziecka ma podstawowe znaczenie we wszystkich sprawach dotyczących opieki nad nim”. Dlatego rolą Sądu w sprawach toczących się na podstawie Konwencji Haskiej jest spojrzenie na zaistniałą sytuację nie przez pryzmat dążenia do ochrony praw któregokolwiek z rodziców, w tym rodzica zamieszkującego na terenie Polski, ale przy możliwie szerokim uwzględnieniu dobra małoletniego dziecka, które nagle zmieniło swoje dotychczasowe środowisko i swoje centrum życiowe.

Zasadniczym celem Konwencji haskiej z dnia 25 października 1980 r. dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę jest przeciwdziałanie samowoli rodziców zainteresowanych sprawowaniem pieczy nad dzieckiem. Rodzice bowiem (jeżeli sąd nie postanowi inaczej) mają takie same prawa do dziecka, taki sam zakres władzy rodzicielskiej, w tym także w zakresie sprawowania pieczy nad nim. W sytuacji konfliktu rodziców, rozstrzyga przewidziany prawem organ państwowy, nie zaś jeden z rodziców stosując tzw. „zasadę faktów dokonanych”. Konwencja haska ma zastosowanie do spraw o charakterze transgranicznym i ustanawia w tym zakresie jednolite normy merytoryczne oraz normy określające tryb współpracy pomiędzy poszczególnymi państwami. Stosuje się ją do dziecka, które nie ukończyło 16 lat, o ile miało ono miejsce stałego pobytu w państwie będącym jej stroną bezpośrednio przed uprowadzeniem. Konwencja ma przeciwdziałać negatywnym skutkom międzynarodowego uprowadzenia, doprowadzając do niezwłocznego przywrócenia stanu faktycznego i prawnego, jaki istniał przed bezprawnym działaniem. Należy podkreślić, że zgodnie z przepisem art. 19 Konwencji, wydane orzeczenie w trybie Konwencji nie rozstrzyga o władzy rodzicielskiej, ani nie ustala miejsca zamieszkania dziecka. W tym zakresie uprawnionym jest właściwy sąd opiekuńczy w innym postępowaniu. Faktycznie rolą sądu rozpoznającego wniosek o wydanie dziecka, którego podstawą jest Konwencja Haska, jest sprawdzenie wystąpienia kilku ustanowionych tym aktem prawnym przesłanek i w razie ich wystąpienia, zarządzenie niezwłocznego powrotu dziecka. 

Kiedy uprowadzenie dziecka jest bezprawne?

Zgodnie z art. 3 Konwencji, uprowadzenie jest bezprawne, jeżeli spełnione są dwie przesłanki: 1) nastąpiło naruszenie prawa do opieki, przyznanego określonej osobie indywidualnie lub wspólnie z inna osobą na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem, oraz 2) prawo to w chwili uprowadzenia, było skutecznie wykonywane lub byłoby skutecznie wykonywane gdyby nie nastąpiło uprowadzenie.

Innymi słowy, bezprawne uprowadzenie zachodzi wówczas, gdy dochodzi do przemieszczenia dziecka z obszaru jednego państwa-strony Konwencji Haskiej na obszar drugiego państwa-strony Konwencji wbrew woli rodzica posiadającego prawo do opieki nad dzieckiem. Sytuacja, w której dziecko znajduje się czasowo na obszarze innego państwa-strony Konwencji, niż państwo jego zwykłego pobytu, bez naruszenia czyjegoś prawa do opieki (np. na podstawie orzeczenia sądowego, regulującego prawo do odwiedzin rodzica zamieszkałego w drugim państwie, lub umowy zawartej pomiędzy rodzicami), po czym zostaje tam zatrzymane i wbrew woli osoby posiadającej prawo do opieki nad dzieckiem nie wraca do państwa dotychczasowego pobytu po upływie czasu przewidzianego orzeczeniem lub umową, jest kwalifikowane jako bezprawne zatrzymanie.

Komu przysługuje prawo do opieki nad dzieckiem?

Prawo do opieki nad dzieckiem może wynikać z mocy samego prawa bądź orzeczenia sądowego, administracyjnego lub ugody. Przyjmuje się, że odwołanie się w tym przepisie do prawa do opieki przyznanego na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem, ma na względzie cały system prawa tego państwa, łącznie z obowiązującymi w nim normami prawa prywatnego międzynarodowego w zakresie opieki. Dopiero zatem ostatnio wymienione normy wskazują prawo właściwe dla opieki nad dzieckiem. Przy czym, zgodnie z art. 5 lit. a „prawo do opieki” obejmuje w szczególności decydowanie o miejscu pobytu dziecka.

W przedmiocie pojęcia „miejsca stałego pobytu dziecka” wypowiedział się Sąd Najwyższy. Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w postanowieniu z dnia 26 września 2000 r. sygn. akt I CKN 776/00 (OSNC 2001/3/38, Biul.SN 2001/2/7, Wokanda 2001/4/8), który wiele sądów w Polsce podziela, miejsce stałego pobytu dziecka w rozumieniu przepisu art. 3 Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, określają fakty uzewnętrzniające długotrwałe i stabilne przebywanie dziecka w miejscu, w którym zaspakaja ono wszystkie swoje potrzeby, niezależnie od istnienia po stronie osób, pod opieką których dziecko pozostaje, zamiaru stałego pobytu. O zamiarze stałego pobytu dziecka nie decyduje zatem wola osób, pod których opieką przebywa. O tym, czy ma miejsce pobyt stały, decydują bowiem zdarzenia obiektywne, polegające na ciągłej bytności w określonym miejscu przez fizyczną obecność i powtarzające się wykonywanie czynności zaspokajających aktualne potrzeby życiowe, zarówno w zakresie praw, jak i obowiązków, przy jednoczesnym braku równolegle innego miejsca przeznaczonego na spełnianie tych czynności. Do takiego rozumienia miejsca stałego pobytu zamiar stałego przebywania oczywiście nie jest przeszkodą, co sprawia, że każde miejsce zamieszkania może stanowić jednocześnie miejsce stałego pobytu. Zamiar stałego pobytu nie jest jednak warunkiem istnienia miejsca stałego pobytu; w szczególności, brak zamiaru stałego pobytu nie wyklucza możności przyjęcia istnienia miejsca stałego pobytu.

Co bada i ustala sąd w sprawie o nakazanie powrotu dziecka w 5rybie Konwencji haskiej?

Po pierwsze sąd bada  czy rodzic wnioskujący posiada prawo do opieki nad małoletnim dzieckiem i czy jej zakres nie został w jakikolwiek sposób ograniczony, a w konsekwencji czy posiada on możliwość decydowania o miejscu pobytu dziecka.

Sąd ocenia także, czy miejscem stałego pobytu małoletniego był kraj, do którego dziecko ma zostać wydane. Sąd bierze pod uwagę, czy tam dziecko przebywało, było zameldowane, uczęszczało do placówek edukacyjnych. Tym samym sąd ustala, czy w tym państwie zaspokajane były aktualne potrzeby życiowe dziecka i stanowiło ono jego centrum życiowe. Pomocniczo sąd może brać pod uwagę okoliczność, iż rodzice małoletniego wiązali z zamieszkiwaniem w tym państwie swoją przyszłość, ponieważ np. zakupili tam dom, chociaż jedno z rodziców posiadało stałe zatrudnienie na terenie tego państwa, chociaż jedno z rodziców podejmowało działania, które oceniane zgodnie z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, skutkowały wnioskiem, że miał zamiar pozostać na terenie tego państwa.

Sąd bada także, czy pozostawanie małoletniego dziecka na terenie innego państwa, np. Polski odbywało się za zgodą rodzica wnioskującego o nakazanie powrotu dziecka, czy też dziecko zostało  zatrzymane bezprawnie.

Kiedy sąd może uznać, że doszło do bezprawnego zatrzymania małoletniego dziecka w innym państwie?

Nawet jeżeli dziecko trafiło na teren Polski za zgodą rodzica wnioskującego o nakazanie powrotu dziecka, jednakże zgoda ta obejmowała wyłącznie pobyt czasowy, związany z zaplanowanym wyjazdem wakacyjnym, sąd może uznać, że doszło do bezprawnego zatrzymania małoletniego dziecka. Druga strona postępowania musi przedstawić dowody wykazujące, że rodzic wnioskujący zgodził się na to, ażeby pozostała ona z dzieckiem w Polsce dłużej niż to miało wynikać z początkowych ustaleń rodziców. Jakkolwiek zgody wnioskodawcy można wywodzić także z całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego, to jest to niesłychanie trudne.

Na koniec warto podkreślić, że sprawy toczące się na podstawie Konwencji Haskiej opierają się wynikającym z preambuły Konwencji założeniu, że nakaz możliwie szybkiego wydania dziecka bezprawnie uprowadzonego służy jego dobru. Konwencję sporządzono - mając przekonanie, że interes dziecka ma podstawowe znaczenie we wszystkich sprawach dotyczących opieki nad nim - aby chronić dziecko w płaszczyźnie międzynarodowej przed szkodliwymi skutkami, wynikającymi z bezprawnego uprowadzenia, przez zagwarantowanie niezwłocznego jego powrotu do państwa stałego pobytu (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 października 1998 r., I CKN 825/98, nie publ.). Należy dodać, że ocena, że nakaz możliwie szybkiego wydania dziecka bezprawnie uprowadzonego służy jego dobru, jest akceptowana również przez Konwencję o prawach dziecka przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526). Art. 11 tej Konwencji stanowi, że państwa, które są jej stronami, będą podejmowały kroki dla zwalczania nielegalnego transferu dzieci oraz ich nielegalnego wywozu za granicę; w tym celu będą popierały zawieranie odpowiednich umów dwustronnych lub wielostronnych albo przystępowanie do istniejących już umów.

Warto także podkreślić, że interesem dziecka nie jest jedynie wyobrażenie jednego rodzica o dobru jego dziecka, ponieważ na wyobrażenie to wpływa często nastawienie do drugiego rodzica, które w sytuacji konfliktu stron nacechowane jest głęboką niechęcią. W takiej sytuacji rodzice dziecka nie biorą pod uwagę potrzeb dziecka związanych z osobą drugiego rodzica. Taka postawa uznawana jest za postawę nieprawidłową, polega bowiem na przekonaniu, że jedynie jeden z rodziców ma prawo decydować o sprawach dziecka i nie bierze pod uwagę praw drugiego rodzica. 

Zapraszamy jeszcze do artykułu ,,Kiedy Sąd nie uwzględni wniosku o wydanie dziecka na podstawie Konwencji Haskiej” 

link https://adwokat-moszczynska.pl/aktualnosci/kiedy-sad-nie-uwzgledni-wniosku-o-wydanie-dziecka-na-podstawie-konwencji-haskiej