Różnice w ustawodawstwie państw w kwestii dziedziczenia mogą powodować, że w pewnych sytuacjach korzystniej dla danego spadkobiercy byłoby dziedziczyć na podstawę innego państwa, na przykład to, w którym zmarł spadkodawca. W dzisiejszych czasach mobilność ludzi powoduje, że obywatel danego państwa, który mieszkał w nim przez jakiś okres życia i zgromadził w nim majątek, pozostałą cześć życia spędzi w innym państwie. Międzynarodowe sprawy spadkowe nie należą już do rzadkości, a w każdej z ich w pierwszej kolejności Sąd bada czy ma jurysdykcję do rozpoznawania danej sprawy spadkowej, ustalając, czy spadkodawca miał swoje ostatnie miejsce zwykłego pobytu w tym państwie.
Stosownie do treści art. 1108 § 1 i 2 k.p.c. do jurysdykcji krajowej należą sprawy spadkowe, jeżeli spadkodawca w chwili śmierci był obywatelem polskim lub miał miejsce zamieszkania bądź miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej. Do jurysdykcji krajowej należą również sprawy spadkowe, jeżeli majątek spadkowy albo jego znaczna część znajduje się w Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to jurysdykcja tzw. fakultatywna, co oznacza, że wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może rozpoznać sąd polski lub sąd państwa obcego, a wniesienie sprawy do jednego z nich zależeć będzie od potencjalnych spadkobierców. Dla przyjęcia jurysdykcji krajowej polskiej wystarczające jest zaistnienie choćby tylko jednej z okoliczności, o której mowa w przepisie art. 1108 k.p.c.
Od dnia 17 sierpnia 2015 r. w polskim porządku prawnym obowiązuje rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz. UE L Nr 201, s. 107 ze zm.) – które reguluje między innymi jurysdykcję krajową sądów państw członkowskich oraz prawo właściwe w sprawach spadkowych, a stosuje się je do spraw spadkowych osób, które zmarły w dniu lub po dniu 17 sierpnia 2015 r.
Artykuł 4 rozporządzenia stanowi, że sądy państwa członkowskiego, w którym zmarły miał swoje miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, mają jurysdykcję do orzekania co do ogółu spraw dotyczących spadku. Oznacza to, że w razie orzekania o dziedziczeniu po obywatelu któregokolwiek z państw należących do Unii Europejskiej, właściwość orzekania służy (co do zasady) sądowi państwa zwykłego pobytu osoby zmarłej, z pominięciem systemu łączników zawartych w art. 1108 k.p.c. Przyjęta w rozporządzeniu spadkowym koncepcja jednolitości spadku ma bezpośrednie przełożenie na zakres jurysdykcji sądów państwa członkowskiego w sprawach spadkowych. Kompetencja ta rozciąga się bowiem na całość majątku zmarłego, niezależnie od jego składu i wartości. Jak podkreślono w motywie 37 preambuły do unijnego Rozporządzenia „przez wzgląd na pewność prawa oraz w celu uniknięcia fragmentaryzacji dziedziczenia, prawu temu powinien podlegać ogół spraw dotyczących spadku, to znaczy cały majątek spadkowy, bez względu na charakter składników tego majątku i niezależnie od tego, czy składniki majątku znajdują się w innym państwie członkowskim, czy w państwie trzecim". Przepisy rozporządzenia nr 650/2012 zastąpiły przepisy Kodeksu postępowania cywilnego określające zakres jurysdykcji krajowej zarówno w procesie jak i w postępowaniu nieprocesowym, aby urzeczywistnić cel rozporządzenia, tj. zasadę skoncentrowania jurysdykcji w sprawie spadkowej w jednym państwie członkowskim, gdyż w jego założeniu przeprowadzane ma być tylko jedno postępowanie spadkowe, a jego wynik ma być respektowany przez wszystkie państwa członkowskie. Na gruncie rozporządzenia krajem posiadającym jurysdykcję w odniesieniu do całego spadku jest co do zasady państwo ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy.
Zgodnie z art. 21 rozporządzenia jeżeli przepisy niniejszego rozporządzenia nie stanowią inaczej, prawem właściwym dla ogółu spraw dotyczących spadku jest prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci. W przypadku, gdy wyjątkowo ze wszystkich okoliczności sprawy jasno wynika, że w chwili śmierci zmarły był w sposób oczywisty bliżej związany z państwem innym niż państwo, którego prawo byłoby właściwe na mocy ust. 1, prawem właściwym dla dziedziczenia jest prawo tego innego państwa. Jak wskazano w punkcie 27 preambuły ww. rozporządzenia „przepisy niniejszego rozporządzenia są skonstruowane tak, aby zapewnić stosowanie przez organ zajmujący się sprawami spadkowymi w większości przypadków własnego prawa”.
Zgodnie z art. 15 rozporządzenia w przypadku, gdy do sądu państwa członkowskiego wniesiono sprawę spadkową, co do której sąd ten nie ma jurysdykcji na mocy niniejszego rozporządzenia, sąd ten stwierdza z urzędu brak swojej jurysdykcji. Brak jurysdykcji krajowej sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy (art. 1099 § 1 k.p.c.). W razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd odrzuca pozew lub wniosek, gdyż rozpoznanie wniosku skutkowałoby nieważnością postępowania.
Rozpoznając sprawę Sąd opiera się na dowodach z dokumentów, a także na dowodach z przesłuchania i zapewnienia spadkowego stron. W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku rola sądu jest determinowana ustawowym nakazem działania z urzędu, a rozstrzygnięcie zapada niezależnie od wniosków i stanowiska stron, lecz stosownie do wyników postępowania dowodowego oraz norm prawa materialnego, mających zastosowanie w danym stanie faktycznym. Nie wyłącza to ogólnych przepisów dotyczących postępowania dowodowego i nie zwalnia zainteresowanych z obowiązku udowodnienia twierdzeń, z których wywodzą korzystne dla siebie skutki prawne ani nie nakłada na sądy orzekające obowiązku prowadzenia postępowania dowodowego z urzędu. Chodzi przede wszystkim o zbadanie z urzędu, stosownie do treści zebranego materiału dowodowego, kto jest spadkobiercą (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2011 r., I CSK 12/11). Stosownie do art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Samo twierdzenie strony nie jest dowodem, a twierdzenie dotyczące istotnej dla sprawy okoliczności powinno być udowodnione przez stronę to twierdzenie zgłaszającą. Zgodnie z regułami dowodowymi ciężar gromadzenia materiału procesowego spoczywa na stronach, a jego istota sprowadza się do ryzyka poniesienia przez stronę ujemnych konsekwencji niewywiązania się z powinności przedstawienia dowodów i wykazania prawdziwości twierdzeń o faktach sprawy, które nie będą wówczas mogły stanowić podstawy sądowego rozstrzygnięcia sprawy. Strona, która nie udowodni przytoczonych twierdzeń utraci zatem korzyści, jakie uzyskałaby aktywnym działaniem.
Zgodnie z brzmieniem art. 1025 § 1 k.c. sąd na wniosek osoby mającej w tym interes, stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Pojęcie „interesu”, o którym mowa w art. 1025 § 1 k.c. jest rozumiane szeroko i nie jest ograniczone do interesu prawnego. Wniosek taki może więc złożyć każda osoba, która jest zainteresowana w wywołaniu skutków, jakie ustawa łączy z wydaniem przez sąd postanowienia stwierdzającego nabycie spadku przez określone osoby.
Stosownie do treści art. 926 § 1 k.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu, przy czym pierwszeństwo przyznaje się testamentowi, który najpełniej odzwierciedla wolę spadkodawcy. Przepis art. 926 § 2 k.c. stanowi, że dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce, lub nie może być spadkobiercą. Ponadto dziedziczenie ustawowe ma miejsce w sytuacji, gdy spadkodawca sporządził testament, jednakże okazał się on nieważny.
W myśl art. 670 k.p.c. sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkodawca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia. W zakresie braku sporządzenia przez spadkodawcę testamentu Sąd opiera się na zapewnieniach spadkowych spadkobierców, jeżeli pozostają one zgodne.
W przypadku braku pozostawienia przez spadkodawcę testamentu, Sąd stwierdzi nabycie spadku na podstawie ustawy, w oparciu o dokumenty o charakterze urzędowym, tj. odpis skrócony aktu zgonu, odpis skrócony aktu małżeństwa oraz odpis skrócony aktu urodzenia.