Wylegitymowanie przez
funkcjonariusza Policji – podstawowe informacje
Ostatnio, zwłaszcza w związku ze sprawami
dotyczącymi obowiązku noszenia maseczek, dosyć istotne stało się zagadnienie legitymowania.
Dobry adwokat wyjaśnia, że legitymowanie jest podstawową czynnością policyjną,
której głównym celem jest oczywiście ustalenie bądź potwierdzenie tożsamości osoby,
na podstawie posiadanego przez nią dokumentu, a w przypadku jego braku, w
oparciu o oświadczenie innej legitymowanej osoby.
Ochronie podlega tutaj prawidłowość ustaleń
faktycznych dokonywanych przez organy i instytucje uprawnione do
dokonywania ustaleń w zakresie tożsamości osób, ich obywatelstwa, miejsca
zamieszkania, miejsca zatrudnienia i zawodu, jak również autorytet tych
instytucji.
Zgodnie z treścią § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4
lutego 2020 r. w sprawie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień
policjantów (w dalszej części opinii skrótowo określane jako RRM), legitymowanie może nastąpić na
podstawie dowodu osobistego jednego z poniższych dokumentów:
·
dowodu
osobistego;
·
paszportu;
·
zagranicznego dokumentu
tożsamości;
·
dokumentu elektronicznego,
szczegółowo opisanego w ustawie o informatyzacji działalności podmiotów
realizujących zadania publiczne;
·
innego dokumentu zawierającego
fotografię i oznaczonego numerem lub serią;
·
informacji o osobie w postaci
zdjęcia wraz z opisem wizerunku osoby lub odcisków linii papilarnych
zgromadzonych w policyjnych zbiorach danych lub zbiorach danych, do których
Policja ma dostęp;
·
oświadczenia innej osoby, której
tożsamość została ustalona na podstawie ww. dokumentów.
Policjant podczas wykonywania czynności służbowych, w swoim
działaniu nie powinien kierować się szeroko rozumianą dowolnością, ponieważ obowiązują
go odpowiednie przepisy prawa oraz wynikające z nich procedury postępowania lub
sposoby działania określone przez procedury stosowane powszechnie w pracy
policyjnej. Jednym z elementów tych procedur jest obowiązek podania przez
policjanta podstawy prawnej i faktycznej legitymowania.
Osoba legitymowana
musi poddać się czynności legitymowania, ale sama czynność co do zasady powinna
trwać krótko. W przypadku jeżeli trwa niezasadnie długo, a policjant nie
pozwala odejść, można mówić o zatrzymaniu, na które przysługuje zażalenie.
Ponadto policjant powinien pouczyć osobę legitymowaną o
wszystkich sposobach odwołania i zaskarżenia legitymowania, tj.: o możliwości
złożenia skargi na policjanta oraz o prawie do złożenia zażalenia na
legitymowanie do właściwego miejscowo prokuratora, w którym można zaskarżyć
m.in. sposób oraz powód legitymowania.
Należy podkreślić, że policjanci w toku wykonywania
czynności służbowych mają obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz
przestrzegania i ochrony praw człowieka.
Zgodnie z
ogólną zasadą, przed wylegitymowaniem funkcjonariusz Policji:
·
jeśli jest umundurowany, powinien podać swój stopień,
imię i nazwisko (a jeżeli legitymowana osoba zażąda, umożliwić jej odnotowanie tych
danych), przyczynę legitymowania, a na żądanie osoby poddanej
legitymowaniu podstawę prawną podjęcia tej czynności;
·
jeśli jest nieumundurowany, powinien okazać legitymację
służbową, a na żądanie osoby, wobec której podjęto czynności, umożliwić odnotowanie tej
osobie danych w niej zawartych
Odmowa wylegitymowania się policjanta w sposób
wyżej opisany uprawnia do odmowy okazania dokumentu tożsamości przez osobę
poddaną czynności.
Należy pamiętać, że zarówno umyślnie
wprowadzenie w błąd organu państwowego lub instytucji upoważnionej z mocy
ustawy do legitymowania co do tożsamości własnej lub innej osoby bądź też co do
swego obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania, jak również
nieudzielenie właściwemu organowi państwowemu lub instytucji, upoważnionej z
mocy ustawy do legitymowania wiadomości, lub dokumentów co do wyżej
wymienionych okoliczności stanowi wykroczenie i jest karalne.
Problematyczna jest kwestia, czy nieudzielenie
dokumentu tożsamości wynikało z faktu, iż obwiniony nie posiadał go przy sobie,
czy z innego powodu. Obrońca w sprawach karnych zwraca uwagę, że skoro w
obecnym bowiem stanie prawnym nie ma obowiązku posiadania przy sobie dokumentu
tożsamości, to nie posiadając przy sobie takiego dokumentu – nie popełnia się
wykroczenia z art. 65 § 2. Na wezwanie organu państwowego obywatel ma natomiast
obowiązek udzielić informacji co do swojej tożsamości, miejsca zamieszkania,
obywatelstwa, zawodu i miejsca pracy.
Pamiętać należy, iż odmowa udzielenia takich informacji
stanowi również o istocie wykroczenia z art. 65 § 2, w konsekwencji w notatce
służbowej funkcjonariusza, któremu odmówiono okazania dokumentu tożsamości,
powinna znaleźć się informacja, czy w następstwie tego faktu obywatel został
wezwany do podania swego nazwiska i innych danych.
Warto na koniec zwrócić uwagę, iż Sąd Najwyższy uznał, że złożenie nieprawdziwego oświadczenia co do tożsamości, obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania także stanowi wykroczenie określone w art. 65 § 1 KW. Tego typu wykroczenia można się również dopuścić przez zatajenie prawdziwego stanu rzeczy (wyr. SN z 28.3.2012 r., II KK 211/11,).
Jak widać na
powyższych przykładach, zdecydowaną większość stanowią rozwiązania, zgodnie z
którymi umundurowany policjant nie ma obowiązku okazania legitymacji służbowej,
a jedynie obowiązek podania swoich danych. Prawdopodobnie dlatego, że noszenie
przez policjanta umundurowania (oczywiście odpowiadającego określonemu w
przepisach wzorcowi) powinno być wystarczającym dowodem dla osoby, wobec której
realizowana jest policyjna czynność służbowa, że ma do czynienia z policjantem,
a z drugiej strony – w niektórych okolicznościach policjant dla bezpieczeństwa
(własnego i osób trzecich) i skuteczności przeprowadzenia czynności służbowych
nie powinien być zajęty sięganiem po legitymację służbową.
Źródła:
1. Ustawa z dnia
6 kwietnia 1990 r., o Policji.
2. Rozporządzenie
Rady Ministrów z dnia 4 lutego 2020 r. w sprawie postępowania przy wykonywaniu
niektórych uprawnień policjantów – nazywane skrótowo w treści opinii jako RRM.
3. Rozporządzenie
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 5 listopada 2019 r. w
sprawie kontroli ruchu drogowego – nazywane skrótowo w treści opinii jako Rozp.
MSWiA.