Zgodnie z art. 111 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jeżeli:
- władza rodzicielska nie może być wykonywana przez jednego z rodziców z powodu trwałej przeszkody;
- rodzice nadużywają tej władzy
- w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka
- albo nie ustaną przyczyny umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej pomimo udzielenia jego rodzicom pomocy ( w szczególności rodzice nadal nie interesują się dzieckiem)
Stanowi to podstawę do pozbawienia jednego (lub oboje rodziców władzy rodzicielskiej).
Pozbawienie władzy rodzicielskiej może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny. Sąd jest zobowiązany (a więc musi) pozbawić władzy rodzicielskiej rodzica, jeżeli:
- istnieje trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej,
- zachodzi nadużywanie władzy rodzicielskiej
- rodzic dopuszcza się zaniedbywania swoich obowiązków rodzicielskich względem dziecka.
W przypadku nieustania przyczyn umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej, Sąd może, ale nie musi pozbawiać rodzica (lub rodziców) władzy rodzicielskiej, jeśli oczywiście dobro dziecka się temu nie sprzeciwia.
Czy niepłacenie alimentów na rzecz dziecka może stanowić przyczynę do pozbawienia rodzica władzy rodzicielskiej?
Na to pytanie należy odpowiedzieć twierdząco, chociaż ostatecznie decyzja Sądu jest uzależniona od indywidualnego przypadku. Obowiązek alimentowania niepełnoletniego dziecka spoczywa na jego rodzicach. W przypadku uporczywego uchylania się przez jednego z rodziców od obowiązku alimentacyjnego, Sąd może dojść do wniosku, że rodzic zachowujący się w ten sposób rażąco zaniedbuje swoje obowiązki rodzicielskie względem dziecka. Oczywiście nie bez znaczenia w takiej sprawie jest powód zaniechania płacenia alimentów, wszak zwrot ,,uchylanie się” od płacenia alimentów musi być połączone z negatywnym stosunkiem rodzica na którym ciąży obowiązek alimentacyjny do jego wykonywania. Z pewnością Sąd opiekuńczy inaczej potraktuje rodzica, który nie alimentuje na rzecz dziecka z powodu przejściowej – ciężkiej sytuacji materialnej (spowodowanej np. utratą pracy), a inaczej w sytuacji gdy rodzic nie posiadający ciężkiej sytuacji materialnej świadomie, celowo i rażąco nie partycypuje w kosztach utrzymania i wychowania dziecka, a nadto nie spełnia swojego obowiązku alimentacyjnego poprzez osobiste starania w wychowanie dziecka.
W orzecznictwie Sądowym ukształtowany jest pogląd (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1997 r. sygn. akt III CKN 122/97) że dokonując wykładni przepisu art. 111 § 1 k.r.o., trzeba mieć na uwadze, że do pozbawienia władzy rodzicielskiej upoważniają sąd tylko takie zaniedbania obowiązków względem dziecka, które mogą być ocenione jako rażące. Muszą to być poważne zaniedbania bądź zaniedbania o mniejszej wadze, które nabierają cech niepoprawności i uporczywości. W przepisie art. 111 § 1 k.r.o. chodzi o zaniedbania rodziców, które cechuje uporczywość, niepoprawność i nasilenie złej woli. Zaniedbania o mniejszym ciężarze, nieosiągające takich cech, uzasadniają jedynie wydanie odpowiednich zarządzeń przewidzianych w art. 109 k.r.o. Pozbawienie władzy rodzicielskiej to najsurowszy środek ingerencji sądu, który można zastosować dopiero wówczas, gdy stosowane dotychczas łagodniejsze środki okazały się nieskuteczne lub gdy w okolicznościach danego wypadku jest oczywiste, że stosowanie łagodniejszych środków jest niecelowe.
Podsumowując, nie alimentowanie na rzecz dziecka przez rodzica, w przypadku gdy jest ono rażące i uporczywe (np. długotrwałe) oraz wynika z natężenia złej woli może stanowić podstawę do pozbawienia takiego rodzica władzy rodzicielskiej, jednakże z racji tego, że środek ten jest najbardziej dolegliwym w przestrzeń władzy rodzicielskiej powinno ono być stosowane jedynie wyjątkowo, gdy inne środki (ingerencji we władzę rodzicielską) są niewystarczające. Pozbawienie jednego z rodziców władzy rodzicielskiej powinno być przede wszystkim uzasadnione dobrem dziecka.
Na koniec warto także zauważyć, że uchylanie się od uiszczania alimentów na rzecz dziecka stanowi przestępstwo.