Nierzadko zdarza się, że Naczelnik Urzędu Celno-Skarbowego nakłada karę pieniężną w kwocie kilku tysięcy złotych z tytułu wykonywania przewozu na potrzeby własne bez wymaganego zaświadczenia.
Powstaje wówczas spór dotyczący tego, czy dany przejazd drogowy był niezarobkowym przewozem drogowym (przewozem na potrzeby własne), jak twierdzi organ, czy też, że nie miał on takiego charakteru, ani też żadnego innego, który miałby wskazywać na jego podleganie regulacjom ustawy o transporcie drogowym ( u.t.d.).
Szczegółowe przesłanki kwalifikowania wykonywanego przejazdu, jako niezarobkowego przewozu drogowego (przewozu na potrzeby własne) określa art. 4 pkt 4 u.t.d. Stanowi on materialną podstawę wydania decyzji przez Naczelnika Urzędu Celno-Skarbowego, co wymaga przeprowadzenia analizy określonych tym przepisem prawa przesłanek w relacji do okoliczności faktycznych danej sprawy.
Zasady podejmowania i wykonywania m.in., krajowego transportu drogowego oraz niezarobkowego przewozu drogowego określa art. 1 pkt 1 i art. 3 ust. 1 u.t.d. Przepisy tej ustawy przewidują jednak wyłączenia, które mają charakter katalogu zamkniętego i nie mają zastosowania do przewozu drogowego wykonywanego pojazdami samochodowymi lub zespołami pojazdów:
1) przeznaczonymi konstrukcyjnie do przewozu nie więcej niż 9 osób łącznie z kierowcą - w niezarobkowym przewozie drogowym osób;
2) o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony:
a) w krajowym transporcie drogowym rzeczy, w przypadku gdy przedsiębiorca wykonuje wyłącznie krajowy transport drogowy rzeczy,
b) w niezarobkowym przewozie drogowym rzeczy;
2a) o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 2,5 tony w transporcie drogowym rzeczy;
3) zespołów ratownictwa medycznego oraz w ramach usług transportu sanitarnego.
Często sporną w sprawie kwestią jest to, czy dany przejazd drogowy był niezarobkowym przewozem drogowym (przewozem na potrzeby własne), czy też, że nie miał on takiego charakteru, ani też żadnego innego, który miałby wskazywać na jego podleganie regulacjom u.t.d.,
W przypadku zakwalifikowania danego zdarzenia jako niezarobkowy przewóz drogowy - przewóz na potrzeby własne w rozumieniu art. 4 pkt 4 u.t.d., Organ nałoży wykonującego taki przewóz karę pieniężną za brak wymaganego przepisem art. 33 ust. 1 u.t.d. zaświadczenia potwierdzającego zgłoszenie przez przedsiębiorcę prowadzenia przewozów drogowych jako działalności pomocniczej w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej.
Odnośnie zaś przewozu drogowego rzeczy (tak transportu, jak i przewozu na potrzeby własne) na mocy art. 3 ust. 1 pkt 2 u.t.d. z zakresu stosowania przepisów ustawy wyłączono jedynie przewozy drogowe wykonywane pojazdem samochodowym lub zespołem pojazdów, o dopuszczalnej masie całkowitej nie większej niż 3,5 tony. Tym samym przepisy u.t.d. mają więc zastosowanie do każdego przewozu drogowego rzeczy wykonywanego pojazdami samochodowymi lub zespołami pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony.
Zgodnie z art. 4 pkt 4 u.t.d. niezarobkowy przewóz drogowy - przewóz na potrzeby własne to każdy przejazd pojazdu po drogach publicznych z pasażerami lub bez, załadowanego lub bez ładunku, przeznaczonego do nieodpłatnego krajowego i międzynarodowego przewozu drogowego osób lub rzeczy, wykonywany przez przedsiębiorcę pomocniczo w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej, spełniający łącznie następujące warunki:
a) pojazdy samochodowe używane do przewozu są prowadzone przez przedsiębiorcę lub jego pracowników,
b) przedsiębiorca legitymuje się tytułem prawnym do dysponowania pojazdami samochodowymi,
c) w przypadku przejazdu pojazdu załadowanego - rzeczy przewożone są własnością przedsiębiorcy lub zostały przez niego sprzedane, kupione, wynajęte, wydzierżawione, wyprodukowane, wydobyte, przetworzone lub naprawione albo celem przejazdu jest przewóz osób lub rzeczy z przedsiębiorstwa lub do przedsiębiorstwa na jego własne potrzeby, a także przewóz pracowników i ich rodzin,
d) nie jest przewozem w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie usług turystycznych.
Każdorazowy przejazd po drogach publicznych pojazdu samochodowego (o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony), niespełniający przesłanek "niezarobkowego przewozu drogowego (przewozu na potrzeby własne) należy traktować jako "transport drogowy". Z pojęcia transportu drogowego wyodrębniony został w ustawie niezarobkowy przewóz drogowy (przewóz na potrzeby własne). Niespełnienie jednej z przesłanek ustawowych wyklucza możliwość zakwalifikowania konkretnego przejazdu jako przewozu na potrzeby własne, nawet, gdy był on wykonywany jednorazowo i pomocniczo w stosunku do podstawowej działalności gospodarczej przedsiębiorcy (por. wyrok NSA z 8 września 2022 r., sygn. akt II GSK 757/19).
Kryterium pozwalającym na zakwalifikowanie danego przejazdu do przewozu drogowego na potrzeby własne jest służebny charakter tego przejazdu wobec zasadniczej działalności gospodarczej prowadzonej przez przedsiębiorcę. Jest to przewóz niezarobkowy, nieodpłatny, przedsiębiorca ponosi we własnym zakresie koszty przewozu koniecznego dla wykonywania zarejestrowanej przez niego działalności podstawowej, innej niż transportowa.
Akcentowana jest okoliczność, że taki przewóz stanowi działalność wykonywaną pomocniczo w stosunku do podstawowej działalności przedsiębiorcy. W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że wszystkie cechy przewozu własnego wymienione wyżej w punktach a), b), c) i d) muszą występować łącznie (por. np. wyrok NSA z dnia 18 września 2014 r., sygn. akt II GSK 1049/13, dostępny j.w.).
Trzeba pamiętać, że fakt wykonywania przejazdu samochodem o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3500 kg oznacza, że wyłączenia stosowania przepisów u.t.d. nie mogą mieć zastosowania do tego przejazdu, a co za tym idzie, jego wykonywanie podlega wymogom określonym ustawą. W konsekwencji, przesądzenie, że przewóz nie stanowi przewozu na potrzeby własne oznacza, że stanowi on transport drogowy, którego podjęcie i wykonywanie - zgodnie z art. 5 ust. 1 u.t.d. - wymaga uzyskania zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego, na zasadach określonych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009.
Podstawowym warunkiem wykonywania przewozu drogowego w ramach transportu drogowego jest uzyskanie licencji transportowej, zaś podstawowym warunkiem realizowania przewozu niezarobkowego - przewozu na potrzeby własne, jest zaświadczenie o zgłoszeniu takiego przewozu. Przewozy drogowe na potrzeby własne mogą być wykonywane po uzyskaniu zaświadczenia potwierdzającego zgłoszenie przez przedsiębiorcę prowadzenia przewozów drogowych jako działalności pomocniczej w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej. Innymi słowy każdy przewóz niezarobkowy wykonywany pojazdem poddanym regulacji u.t.d., przez przedsiębiorcę nieuprawnionego do wykonywania transportu drogowego i wykonującego inną, niż transportowa działalność, podporządkowany jest obowiązkowi zgłoszenia wykonywanych przewozów na potrzeby własne.
Co ważne, w tego typu sprawach konieczna jest inicjatywa dowodowa samej strony. Organ nie jest zobowiązany do wykazywania okoliczności uwalniających przedsiębiorcę od odpowiedzialności. Jego obowiązek sprowadza się do umożliwienia stronie przedstawienia stosownej argumentacji popartej dowodami.