Co do zasady sprawy rozpoznawane w procesie należą do jurysdykcji krajowej, jeżeli pozwany ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej.
W przypadku spraw małżeńskich oraz dotyczących małżeńskich stosunków majątkowych jurysdykcja sądów polskich może być oparta o łącznik miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce, bądź o jeden z łączników przewidzianych w kodeksie postępowania cywilnego, który przewiduje jurysdykcję sądów polskich w przypadku gdy :
- oboje małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jedno z nich nadal ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
- małżonek będący powodem ma co najmniej od roku bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
- małżonek będący powodem jest obywatelem polskim i ma co najmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
- oboje małżonkowie są obywatelami polskimi.
Sprawy małżeńskie oznaczają zarówno sprawy niemajątkowe tzn. sprawy o unieważnienie małżeństwa, o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa i o rozwód oraz o separację na żądanie jednego z małżonków, jak i sprawy dotyczące małżeńskich stosunków majątkowych tzn. sprawy o ustanowienie między małżonkami rozdzielności majątkowej, o dochodzenie między nimi alimentów.
Co istotne, jurysdykcja krajowa w sprawie małżeńskiej obejmuje także kwestię władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi małżonków.
Przepis nie wymaga, aby oboje małżonkowie zamieszkiwali lub przebywali w tym samym miejscu. Do stwierdzenia jurysdykcji sądu polskiego wystarczająca jest okoliczność, że każde z małżonków zamieszkuje lub przebywa na terytorium Polski. Z kolei kwestia obywatelstwa jest ocena na podstawie przepisów prawa administracyjnego, przy tym fakt posiadania również obywatelstw innych państw nie wpływa na zakres praw i obowiązków obywatela polskiego.
W tej kategorii spraw jurysdykcja sądów polskich nie ma co do zasady charakteru wyłącznego. Jurysdykcja ta jest wyłączna, jeżeli łącznie są spełnione trzy przesłanki : oboje małżonkowie mają polskie obywatelstwo oraz oboje mają miejsce zamieszkania i zwykłego pobytu w Polsce. W gruncie rzeczy wtedy sprawa ma charakter krajowy.
W określonych sprawach małżeńskich z elementem zagranicznym (pozostającym w związku z terytorium UE) do ustalania jurysdykcji znajdują zastosowanie przepisy rozporządzenia parlamentu europejskiego i rady w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych.
Kategoria spraw małżeńskich jest w nim określana jako sprawy odnoszące się do rozwodu, separacji i unieważnienia małżeństwa. W orzecznictwie przyjmuje się, że należy tu rozumieć każdą sprawę cywilną, której przedmiotem jest ustanie lub rozluźnienie stosunku prawnego z małżeństwa, w tym sprawy o unieważnienie małżeństwa po śmierci jednego z małżonków. Rozporządzenie przewiduje jurysdykcję przemienną, dając powodowi szerokie możliwości wyboru, wszak w sprawach dotyczących rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa, jurysdykcja ta przysługuje, po pierwsze, sądom państwa członkowskiego, na którego terytorium: 1) oboje małżonkowie mają zwykły pobyt; 2) małżonkowie mieli ostatnio oboje zwykły pobyt, o ile jedno z nich nadal tam przebywa; 3) strona przeciwna ma zwykły pobyt; 4) w przypadku wspólnego pozwu lub wniosku, jedno z małżonków ma zwykły pobyt; 5) powód lub wnioskodawca ma zwykły pobyt, jeśli przebywał tam przynajmniej od roku bezpośrednio przed wniesieniem pozwu lub wniosku; 6) powód lub wnioskodawca ma zwykły pobyt, jeśli przebywał tam przynajmniej od 6 miesięcy bezpośrednio przed wniesieniem pozwu lub wniosku i jest obywatelem tego państwa członkowskiego.
Jurysdykcja ogólna przysługuje również sądom państwa, którego obywatelami są oboje małżonkowie. W konsekwencji sytuacje kolizyjne pomiędzy jurysdykcją sądów poszczególnych państw członkowskich będzie usuwana wyłącznie w oparciu o przepisy dotyczące skutków wcześniejszego wszczęcia sprawy przed którymś z właściwych sądów.
Co ciekawe, w sytuacji kiedy każdy z małżonków posiada obywatelstwo obydwu państw członkowskich, jurysdykcję mają sądy państw członkowskich, których obywatelstwo posiadają małżonkowie, a małżonkowie ci mogą dokonać wyboru, przed sąd którego z państw członkowskich wniosą sprawę.
Jeżeli wcześniej była orzeczona separacja, wówczas sąd państwa członkowskiego, który wydał orzeczenie w sprawie separacji, jest także właściwy do zmiany tego orzeczenia o separacji na orzeczenie rozwodowe, o ile jest to przewidziane w prawie tego państwa członkowskiego. Wszak w niektórych państwach członkowskich systemy prawne uzależniają rozwód od wcześniejszego orzeczenia separacji. Przy tym prawo polskie nie przewiduje konwersji separacji na rozwód.
Małżonek, który ma zwykły pobyt na terytorium państwa członkowskiego lub jest obywatelem państwa członkowskiego, może być pozwany w innym państwie członkowskim.
Zgodnie z rozporządzeniem, każdy obywatel państwa członkowskiego, który ma zwykły pobyt na terytorium innego państwa członkowskiego, może tak jak obywatele tego państwa, powoływać się na przepisy jurysdykcyjne mające w tym państwie zastosowanie wobec strony przeciwnej, która nie ma ani zwykłego pobytu na terytorium państwa członkowskiego, ani nie posiada obywatelstwa państwa członkowskiego. Z perspektywy powoda chcącego przeprowadzić postępowanie rozwodowe przed sądem polskim, ma on możliwość skorzystania z regulacji polskiego kodeksu postępowania cywilnego a o art. 11031.