W sprawach toczących się przed sądem w trybie Konwencji z 25.10.1980 r. dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze 25.10.1980 r., czyli potocznie zwanej Konwencji Haskiej, dopuszczalne jest, na określonych w przepisach warunkach, wniesienie skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego.
Niestety, orzeczenie Sądu Apelacyjnego utrzymujące w mocy Wyrok Sądu I instancji nakazujący rodzicowi zapewnienie powrotu dziecka, staje się prawomocny i podlega wykonaniu, zazwyczaj w terminie 2 tygodni.
Jakkolwiek dotychczas istnieli możliwość wstrzymania wykonania orzeczenia w oparciu o art. 388 § 1 KPC, to jednak w praktyce regulacja ta nie była wystarczającą i nie spełniała swojej funkcji. Przewidywała, że na wniosek strony sąd II instancji może wstrzymać wykonanie swego orzeczenia do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego, jeżeli na skutek wykonania orzeczenia stronie może zostać wyrządzona niepowetowana szkoda. W sytuacji gdy apelację oddalono, sąd II instancji może wstrzymać wykonanie orzeczenia sądu I instancji.
Często, zanim sąd nawet rozpoznał wniosek o wstrzymanie wykonania orzeczenia, upływał wynikający z wyroku termin, w którym rodzic musiał zapewnić powrót dziecka. Ponieważ wiele krajów przewiduje odpowiedzialność karną za tzw. rodzicielskie uprowadzenie dziecka, najczęściej w obawie przed tą odpowiedzialnością, rodzic wracał z dzieckiem do kraju wskazanym w wyroku nakazującym powrót. Wówczas sąd rozpatrujący wniosek, uznawał jego rozpoznanie za bezpodmiotowe. Podobnie instytucje uprawnione do wniesienia skargi kasacyjnej, uznawały rozpoznanie wniosku strony o jej wywiedzenie za bezprzedmiotowe wobec faktycznego wykonania wyroku nakazującego powrót dziecka.
Aktualnie w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie Konwencji Haskiej, na żądanie zgłoszone sądowi II w terminie do dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej instancji przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich, wstrzymuje się z mocy prawa wykonanie tego postanowienia.
Aby ułatwić ww. podmiotom podjęcie decyzji co do złożenia wniosku o wstrzymanie wykonania prawomocnego postanowienia oraz wniesienia skargi kasacyjnej, warto aby strona wykazała inicjatywę i jak najszybciej przedstawiła istotne argumenty oraz dokumenty na ich poparcie. Zanim bowiem podmioty te uzyskają akta sprawy sądowej do wglądu i analizy, upłynie co najmniej kilka dni, może nawet tydzień, co znacznie ogranicza zakreślony dwutygodniowy termin do podjęcia decyzji.
W sytuacji, gdy żaden z podmiotów wskazanych w art. 5191 § 22 KPC nie wniesie skargi kasacyjnej w terminie dwóch miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia, wstrzymanie wykonania postanowienia ustanie. Natomiast wniesienie w tym terminie skargi kasacyjnej powoduje, że wstrzymanie wykonania tego postanowienia z mocy prawa przedłuża się do czasu zakończenia postępowania kasacyjnego.
Z kolei ten organ, który zgłosił żądanie wstrzymania wykonania postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, jeżeli nie podjął decyzji o wniesieniu skargi kasacyjnej, może cofnąć swój wniosek. Wówczas postanowienie to stanie się wykonalne, chyba że inny uprawniony podmiot, który także taki wniosek złożył, nie złożył oświadczenia o jego cofnięciu organ w terminie do wniesienia skargi kasacyjnej.
Oczywiście, fakt braku zgłoszenia żądania w wyżej opisanym trybie nie wyłącza możliwości wstrzymania wykonania postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką na wniosek samej strony, złożony w trybie art. 388 § 1 KPC.
Wstrzymanie z mocy prawa wykonania postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką następuje także w przypadku wniesienia skargi nadzwyczajnej, do czasu zakończenia postępowania z tej skargi.
Znowelizowany art. 5985 § 4 KPC stanowi, że uprawomocnienie się postanowienia o odebraniu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką skutkuje jego skutecznością i wykonalnością, z zastrzeżeniem wstrzymania wykonania tego postanowienia z mocy prawa na żądanie uprawnionego podmiotu we wskazanym terminie. Przy tym sąd ma obowiązek pouczenia stron o skutkach zgłoszenia przez uprawniony podmiot żądania w trybie art. 3881 KPC oraz wniesienia skargi nadzwyczajnej.
Ponieważ nowe przepisy weszły w życie 24.6.2022 r. postanowiono, że do spraw wszczętych i niezakończonych przed tym dniem stosuje się przepisy KPC w nowym brzmieniu. Natomiast w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, w których została wniesiona skarga nadzwyczajna, wstrzymuje się z mocy prawa wykonania tego postanowienia do czasu zakończenia postępowania ze skargi.