Zgodnie z definicją Kodeksu Cywilnego umowa przewozu to taka umowa mocą której przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy.
Natomiast umowa spedycji polega na tym, że spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem.
Podstawowe różnice między transportem a spedycją
Umowa spedycji jest umową szerszą niż umową przewozu rzeczy i obejmuje wszystkie czynności związane z przemieszczeniem przesyłki, które mogą poprzedzać i następować po wykonaniu samego przewozu.
Umowa przewozu koncentruje się tylko na fizycznym przemieszczaniu przesyłki, jest jakby podstawowym stosunkiem prawnym, natomiast umowa spedycji pomocniczym stosunkiem prawnym, co oznacza, że nie może ona istnieć bez stosunku podstawowego jakim jest umowa przewozu (umowa spedycji jest więc umową towarzyszącą umowie przewozu rzeczy, zgodnie z Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10.04.2015 r. V ACa 416/14. Polega ona [umowa spedycji – przyp. autora] na odpłatnym organizowaniu przemieszczania ładunków w zastępstwie zleceniodawcy oraz wykonywaniu związanych z tym czynności, z wyjątkiem samego przewozu, przeładunku i czynności dodatkowych. Obowiązany jest do dokonywania usług w ciągu całego procesu przewozowego w sposób tak staranny i fachowy, aby zleceniodawca nie poniósł szkody, a w razie jej powstania, aby można było ustalić, w jakiej fazie przewozu lub czynności spedycyjnych szkoda powstała oraz aby zleceniodawca mógł skutecznie dochodzić odszkodowania od jej sprawcy.
W przypadku kiedy umowa jest dopiero konstruowana, aby mogła zostać zakwalifikowana jako umowa spedycji lub umowa o transport rzeczy, należy zawrzeć w niej odpowiednie zapisy. Na późniejszym etapie bowiem odróżnienie umowy przewozu od umowy spedycji wymaga analizy treści zawartej umowy. Jeśli ustalenia stron dotyczą tylko i wyłącznie przewozu, mamy do czynienia z umową przewozu, jeśli natomiast postanowienia umowy wskazują na istnienie obowiązku wykonania dodatkowych usług związanych z przewozem rzeczy - możemy wówczas mówić o umowie spedycji. Dobry adwokat Wrocław zwraca uwagę, że zgodnie z Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 23.12.2014r. I ACa 461/14 W przypadku, gdy podstawowym obowiązkiem zleceniobiorcy jest dokonanie przewozu rzeczy, to w celu usunięcia wątpliwości, czy strony łączy umowa przewozu czy umowa spedycji, niezbędne jest ustalenie, czy do jego obowiązków należą także czynności związane z organizacją przewozu, kwalifikowane jako czynności spedycyjne. Gdy podmiot przyjmuje ofertę, w której mowa jest tylko o przewozie rzeczy, a żadne czynności konkludentne nie wskazują na istnienie dodatkowych postanowień umownych obejmujących usługi związane z przewozem, to umowa zawarta przez przyjęcie oferty jest stricte umową przewozu, a nie umową spedycji. Nie ma przy tym znaczenia, czy przyjmujący taką ofertę wykona przewóz osobiście, czy posłuży się dalszym przewoźnikiem. Okoliczność ta nie przekształca takiej umowy w umowę spedycji,
Określenie charakteru umowy wymaga często analizy elementów w niej dominujących. O kwalifikacji umowy jako umowy spedycji czy przewozu nie decyzje jej nazwa ani korzystanie z innych podmiotów tzw. podwykonawców. Mogą z nich bowiem korzystać zarówno spedytor jak i przewoźnik. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 października 2004 r. sygn. akt I CK 199/04, jeżeli przyjmuje się ofertę, w której mowa jest tylko o przewozie rzeczy, a żadne czynności konkludentne nie wskazują na istnienie dodatkowych postanowień umownych obejmujących usługi związane z przewozem, to umowa zawarta przez przyjęcie oferty jest stricte umową przewozu, a nie umową spedycji. Umowa spedycyjna zawsze będzie zatem posiadała szerszy zakres usług, niż tylko przewóz.
Odpowiedzialność Spedytora
Ustalenie charakteru umowy ma kluczowe znaczenie dla zakresu odpowiedzialności. Zgodnie z art. 799 kc spedytor jest odpowiedzialny za przewoźników i dalszych spedytorów, chyba że nie ponosi winy w wyborze. Odpowiedzialności spedytora oparta jest więc na zasadzie winy.
Brak winy w wyborze ma miejsce wtedy, kiedy spedytor prawidłowo zweryfikował uprawnienia przewoźnika i dalszych spedytorów, tj. dokonał tego z należytą starannością i może to udowodnić; ustalił, że dalszy spedytor lub przewoźnik spełnia wszystkie wymogi określone przez klienta w zleceniu spedycyjnym, jeśli nie zlekceważył sygnałów co do braku rzetelności spedytora lub przewoźnika.
Zgodnie z art. 801 kc odszkodowanie za ubytek, uszkodzenie przesyłki w czasie od jej przyjęcia aż do wydania przewoźnikowi, dalszemu spedytorowi, dającemu zlecenie lub osobie przez niego wskazanej, nie może przewyższać zwykłej wartości przesyłki, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa spedytora. Wówczas odpowiedzialność spedytora kształtowana jest na zasadach ogólnych.
Z kolei za utratę, ubytek lub uszkodzenie pieniędzy, kosztowności, papierów wartościowych albo rzeczy szczególnie cennych spedytor ponosi odpowiedzialność jedynie wtedy, gdy właściwości przesyłki były podane przy zawarciu umowy, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa spedytora. Natomiast za inne szkody niż utrata, ubytek naturalny lub uszkodzenie przesyłki spedytor ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych. Spedytor ponosi także odpowiedzialność w przypadku wyrządzenia szkody w wyniku czynu niedozwolonego.
Odpowiedzialność Przewoźnika
Sytuacja przewoźnika jest znacznie gorsza. Dobry adwokat wyjaśnia, że według przepisów krajowych jak i Konwencji CMR przewoźnik odpowiada za realizację umowy przewozu na zasadzie ryzyka. Innymi słowy przewoźnik odpowiada za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki w czasie pomiędzy jej przyjęciem do przewozu aż do jej wydania oraz za opóźnienie w dostawie niezależnie od okoliczności, które to spowodowały. Taka szeroka odpowiedzialność przewoźnika jest wyłączona tylko w ściśle określonych przypadkach. Przykładowo gdy szkoda wynikła z okoliczności leżących po stronie nadawcy bądź odbiorcy niezawinionych przez przewoźnika bądź właściwości towaru, gdy przyczyną były: siła wyższa (prawo krajowe) oraz okoliczności, których nie dało się uniknąć i którym następstwom nie można było zapobiec (Konwencja CMR), gdy uprawdopodobni, że szkoda wynikła z braków lub wadliwość opakowania, niedostatecznego oznakowania towaru, naturalnych właściwości towaru, a także ładowania, rozmieszczania bądź wyładowywania towaru przez nadawcę lub odbiorcę.