Zgodnie z art. 22 kodeksu pracy (dalej: kp) § 1. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Zgodnie z § 11 tego artykułu, zatrudnianie w warunkach określonych powyżej, jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Oznacza to, że bez względu na nazwę zawartej na piśmie umowy lub też nie zawarcia przez strony żadnej umowy pisemnej, zatrudnienie spełniające powyższe warunki jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy.
Zgodnie z wypracowanym orzecznictwem, umowa o pracę charakteryzuje się określonymi cechami, z których podstawowe to: podporządkowanie, wykonywanie pracy pod kierownictwem i wydawanie poleceń w tym zakresie co do miejsca czasu i sposobu wykonywania pracy, osobiste świadczenie pracy przez pracownika, bezwzględna zasada odpłatności, ryzyko gospodarcze po stronie pracodawcy.
Co do podobieństw: zarówno umowa zlecenie jak i umowa o pracę są umowami starannego działania, a nie umowami rezultatu.
Co do różnic pomiędzy umową o pracę, a umową zlecenie : przede wszystkim należą do nich: brak elementu podporządkowania zleceniodawcy, brak wykonywania świadczenia pod kierownictwem, świadczenie również nieodpłatne - w umowie o pracę zawsze odpłatne, dotyczy określonej lub określonych czynności, często występuje brak pewnej stałości lub ciągłości zatrudnienia, zachodzi możliwość posłużenia się podwykonawcą – co nie wchodzi w grę w przypadku stosunku pracy.
W przypadku nawiązania przez strony stosunku pracy tj. zaistnienia warunków wskazujących na to, że pomimo zawarcia ,,umowy zlecenie" lub innej umowy cywilnoprawnej w rzeczywistości doszło do nawiązania stosunku pracy, lub w ogóle nie zawarto na piśmie żadnej umowy, pracownikowi przysługuje uprawnienie do wniesienia do Sądu powództwa na podstawie art. 189 kpc w zw. z art. 22 § 11 kp (powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy).
Sądem właściwym do skierowania sprawy o ustalenie stosunku pracy będzie zawsze Sąd Rejonowy. Powództwo wytoczyć można bądź przed sąd ogólnie właściwy dla pozwanego, bądź przed sąd, w którego obszarze właściwości praca jest, była lub miała być wykonywana.
Zgodnie z art. 96 ust. 1 pkt. 4 w zw. z art. 35 ust. 1 zd. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w przypadku, gdy WPS - tzn. zarobki pracownika w stosunku rocznym nie przekraczają 50.000 zł, jest on zwolniony od opłaty od pozwu. Natomiast gdy wysokość tych zarobków przekracza 50.000 zł, jest on zobowiązany do uiszczenia stosownej opłaty stosunkowej od wszystkich podlegających opłacie pism.
W przypadku zaistnienia sytuacji, w której występuje stosunek mieszany- tzn. stosunek prawny stron wykazuje zarówno cechy umowy o pracę, jak również umowy zlecenia, o tym z którym stosunkiem prawnym mamy do czynienia, decyduje przewaga elementów danego stosunku prawnego.
Problem pojawia się jednak w sytuacji, w której umowa wykazuje wspólne cechy dla umowy o pracę i umowy zlecenia z jednakowym ich nasileniem. Wówczas zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1998 r. I PKN 191/98 jeżeli umowa wykazuje wspólne cechy umowy o pracę i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem o typie i rodzaju decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy, który może być wyrażony także w nazwie umowy. Przy kwalifikacji prawnej umowy należy uwzględniać okoliczności istniejące w chwili jej zawarcia (nie natomiast okoliczności z chwili rozstrzygania sporu). Wszak w takim wypadku należy stosować art. 300 kp w zw. z art. 65 kc.