Z chwilą zawarcia małżeństwa dotychczasowa sytuacja osobista i majątkowa małżonków zmienia się z mocy prawa. Podstawowym ustrojem majątkowym jest ustrój wspólności majątkowej, który powstaje pomiędzy małżonkami z moc prawa.
Wspólność majątkowa nie jest jednak jedynym ustrojem majątkowym przewidzianym w kodeksie. Poprzez umowę majątkową małżeńską małżonkowie mogą rozszerzyć lub ograniczyć wspólność ustawową, ustanowić rozdzielność majątkową bądź rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Poza pewnymi wyjątkami małżonkowie mają swobodę wyboru ustroju majątkowego, która pojawia się już na etapie poprzedzającym zawarcie małżeństwa.
Wspólność majątkowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Do majątku wspólnego małżonków należy przede wszystkim wynagrodzenie za pracę i dochody z działalności zarobkowej każdego z małżonków oraz dochody z majątku wspólnego i majątków osobistych małżonków. Oczywiście w trakcie obowiązywania ustroju wspólności majątkowej każdy z małżonków posiada nadal swój majątek osobisty. Małżonkowie mogą jednak kształtować swoją sytuację majątkową w inny sposób i wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków, a gdy jeden z małżonków sprzeciwia się zmianom, drugi może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej.
Małżonkowie, kiedy nie chcą pozostawać w ustroju ustawowym, mogą zawrzeć małżeńską umowę majątkową, określaną jako intercyza. Intercyza może być zawierana przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa, bądź w okresie poprzedzającym zawarcie małżeństwa. W tym zakresie obowiązuje zasada swobody umów, z takim ograniczeniem, że może zostać zawarta umowa rozszerzająca wspólność ustawową, ograniczająca wspólność ustawową, ustanawiająca rozdzielność majątkową, ustanawiająca rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Innego rodzaju umowy są niedopuszczalne.
Każda z wyżej wymienionych umów może być przez strony zmieniona lub rozwiązana. W razie rozwiązania intercyzy powstaje między małżonkami – co do zasady – ustrój ustawowy.
Rozszerzenie wspólności ustawowej. Stosownie do komentowanego przepisu, strony zamiast ustroju ustawowego mogą zdecydować m.in. o wprowadzeniu w jego miejsce ustroju wspólności rozszerzonej, co oznacza że do majątku wspólnego mogą wejść przedmioty majątkowe, które w ustroju ustawowym należą do majątku osobistego każdego z małżonków (por. art. 33 pkt 1 KRO). Rozszerzenie nie może jednak obejmować przedmiotów wymienionych w art. 49 § 1 KRO.
Ograniczenie wspólności ustawowej oznacza, że do majątku wspólnego nie wejdą przedmioty majątkowe, które do tego majątku weszłyby według ustroju ustawowego.
Możliwe jest również, aby na mocy intercyzy strony ustanowiły ustrój pełnej rozdzielności majątkowej, i wówczas każdy z małżonków zarządza swoim majątkiem samodzielnie. W przypadku zawarcia intercyzy przed zawarciem małżeństwa, wspólność ustawowa nigdy nie powstanie.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków po zakończeniu jej trwania oznacza, że małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, ma prawo żądać wyrównania dorobków, a to poprzez żądanie wyrównania różnicy wzrostu wartości jego majątku i majątku drugiego z małżonków po zawarciu tej umowy.
Co istotne, aby zawarta przez małżonków lub przyszłych małżonków umowa była ważna i wywierała skutki prawne, musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Taka sama forma jest wymagana dla zmiany tej umowy. Oznacza to, iż nieformalna umowa nie wywołuje żadnych skutków prawnych.
Małżeńska umowa majątkowa jest skuteczna wobec innej osoby wówczas, gdy o jej zawarciu oraz rodzaju powzięła wiadomość przed powstaniem między małżonkami, bądź między jednym z nich, a nią stosunku prawnego, z którego wynika wierzytelność tej osoby. Zgodnie z Postanowieniem SN z 16.11.2012 r., III CZP 60/12 Następstwem braku takiej wiadomości jest, dotycząca danej osoby, bezskuteczność względna częściowa umowy majątkowej małżeńskiej, sięgająca tak daleko jak wymaga tego ochrona jej interesów.
W prawie polskim nie istnieje system rejestracji umów majątkowych małżeńskich. Jednak fakt zawarcia intercyzy można ujawnić w rejestrach publicznych, takich jak KRS, CEIDG czy księgi wieczyste. Małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Źródłem takiej wiedzy mogą być rejestry publiczne takie jak KRS, CEIDG czy księgi wieczyste. Osoby trzecie są więc chronione przed niekorzystnymi skutkami umowy majątkowej małżeńskiej. Dlatego zamieszczenie w KRS informacji o zawarciu przez małżonków intercyzy jest bardzo istotne, przykładowo dla małżonka niebędącego wspólnikiem. Małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Wpisanie do KRS informacji o zawarciu intercyzy ma tą konsekwencję, że wierzyciel małżonka-wspólnika nie będzie mógł twierdzić, że fakt zawarcia intercyzy nie był mu znany i w związku z tym nie będzie mógł dochodzić roszczeń tak jakby panował wśród małżonków ustrój wspólności ustawowej.
Zgodnie z polskim prawem prywatnym międzynarodowym stosunki majątkowe między małżonkami mogą podlegać prawu polskiemu albo prawu dowolnego innego państwa. Małżonkowie, lub przyszli małżonkowie, w pewnych okolicznościach mogą zawrzeć majątkową umowę małżeńską podlegającą prawu obcemu – innemu niż polskie.
W przypadku, gdy małżonkowie pochodzą z różnych państw, mogą poddać swe stosunki majątkowe prawu ojczystemu jednego z nich albo prawu państwa, w którym jedno z nich ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu. Wyboru prawa można dokonać także przed zawarciem małżeństwa. Co do zasady majątkowa umowa małżeńska podlega prawu wybranemu przez strony. W razie braku wyboru prawa, do majątkowej umowy małżeńskiej stosuje się prawo właściwe dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami z chwili zawarcia umowy. Dokonując wyboru prawa dla stosunków majątkowych małżeńskich lub majątkowej umowy małżeńskiej wystarczy zachować formę przewidzianą dla majątkowych umów małżeńskich przez prawo wybrane lub prawo państwa, w którym do wyboru prawa doszło.